Hưởng ứng Tuần lễ Quốc gia Phòng, chống thiên tai năm 2025 với chủ đề “Cộng đồng bền vững, thích ứng thiên tai”, việc nâng cao nhận thức và năng lực ứng phó với tình trạng xâm nhập mặn trở thành một nhiệm vụ trọng tâm. Xâm nhập mặn không chỉ là một hiện tượng tự nhiên mà còn là một thách thức ngày càng gia tăng do tác động của biến đổi khí hậu, nước biển dâng và các hoạt động khai thác tài nguyên nước ở thượng nguồn, ảnh hưởng sâu sắc đến đời sống, sản xuất và môi trường của nhiều vùng, đặc biệt là các khu vực ven biển và đồng bằng châu thổ.
Xâm Nhập Mặn – Hiểm Họa Thầm Lặng và Những Tác Động Nghiêm Trọng
Xâm nhập mặn là quá trình nước mặn từ biển xâm nhập sâu vào đất liền, vào các cửa sông, kênh rạch và các tầng chứa nước ngầm, làm tăng độ mặn của nguồn nước ngọt. Đây là một hiểm họa diễn biến từ từ nhưng để lại những hậu quả vô cùng nghiêm trọng và lâu dài.
Trước hết, xâm nhập mặn gây thiếu hụt nước ngọt nghiêm trọng cho sinh hoạt hàng ngày của người dân và các hoạt động sản xuất. Nguồn nước bị nhiễm mặn không thể sử dụng trực tiếp cho ăn uống, tắm giặt, làm suy giảm chất lượng cuộc sống và tiềm ẩn nguy cơ về sức khỏe. Trong nông nghiệp, nước mặn phá hủy cây trồng, đặc biệt là các loại cây ăn trái và lúa vốn nhạy cảm với độ mặn cao, làm giảm năng suất, thậm chí mất trắng, gây thiệt hại kinh tế lớn cho nông dân. Đất đai bị nhiễm mặn kéo dài sẽ bị thoái hóa, bạc màu, khó cải tạo và mất đi khả năng canh tác.
Đối với nuôi trồng thủy sản, sự thay đổi đột ngột độ mặn cũng gây sốc và làm chết các loài thủy sản nước ngọt. Hệ sinh thái tự nhiên, đặc biệt là các vùng cửa sông, đất ngập nước cũng bị ảnh hưởng nặng nề, làm suy giảm đa dạng sinh học. Bên cạnh đó, nước mặn còn gây ăn mòn, hư hỏng các công trình thủy lợi, giao thông và cơ sở hạ tầng.
Các Giải Pháp Đồng Bộ, Chủ Động Ứng Phó Hiệu Quả Với Xâm Nhập Mặn
Để ứng phó hiệu quả với xâm nhập mặn, cần có sự vào cuộc của cả hệ thống chính trị, các nhà khoa học và đặc biệt là sự chủ động, chung tay của cộng đồng dân cư.
Bảo vệ và quản lý hiệu quả nguồn nước ngọt: Một trong những giải pháp hàng đầu là xây dựng, củng cố và vận hành hiệu quả các công trình kiểm soát mặn, trữ ngọt như hệ thống đê bao, cống đập ngăn mặn, các hồ chứa, kênh dẫn nước ngọt. Việc nạo vét, khơi thông dòng chảy các kênh rạch nội đồng để tăng khả năng trữ nước ngọt cũng rất quan trọng. Đồng thời, cần quản lý việc khai thác nước ngầm một cách hợp lý, tránh khai thác quá mức làm gia tăng nguy cơ xâm nhập mặn vào các tầng chứa nước. Công tác bảo vệ và phục hồi rừng phòng hộ ven biển, đặc biệt là rừng ngập mặn, có vai trò như một “lá chắn xanh” giúp ngăn chặn sự xâm nhập của nước biển và bảo vệ nguồn nước.
Thích ứng trong sản xuất nông nghiệp và nuôi trồng thủy sản: Người dân cần thường xuyên theo dõi chặt chẽ các bản tin dự báo thời tiết, tình hình xâm nhập mặn của các cơ quan chuyên môn để có kế hoạch sản xuất phù hợp. Chủ động trữ nước ngọt bằng nhiều hình thức như trong ao, hồ, các dụng cụ chứa nước lớn trong gia đình khi nguồn nước còn đảm bảo chất lượng. Áp dụng các biện pháp tưới tiêu tiên tiến, tiết kiệm nước như tưới nhỏ giọt, tưới phun sương, tưới luân phiên. Quan trọng hơn cả là việc chuyển đổi cơ cấu cây trồng, vật nuôi cho phù hợp với điều kiện thực tế. Ưu tiên lựa chọn các giống cây trồng, vật nuôi có khả năng chịu mặn tốt, có giá trị kinh tế cao. Nhiều mô hình canh tác thông minh thích ứng với hạn mặn như lúa – tôm, chuyên canh các loại cây ăn trái chịu mặn, hoặc phát triển các mô hình nuôi trồng thủy sản nước lợ, mặn đã và đang mang lại hiệu quả.
Nâng cao ý thức cộng đồng và sử dụng tiết kiệm tài nguyên nước: Mỗi người dân cần nâng cao ý thức sử dụng nước ngọt một cách tiết kiệm, hiệu quả trong sinh hoạt hàng ngày. Kiểm tra, sửa chữa kịp thời các đường ống, thiết bị chứa nước bị rò rỉ. Tích cực tham gia vào các hoạt động của cộng đồng nhằm bảo vệ nguồn nước, giữ gìn vệ sinh môi trường và tuân thủ các hướng dẫn, khuyến cáo của chính quyền địa phương và ngành nông nghiệp.
Xâm nhập mặn là một thách thức lớn, đòi hỏi những giải pháp mang tính tổng thể, đồng bộ và bền vững. Bằng sự chủ động, linh hoạt, ứng dụng khoa học công nghệ và đặc biệt là sự đồng lòng của cả cộng đồng, chúng ta có thể từng bước thích ứng, giảm thiểu tác động tiêu cực của xâm nhập mặn, bảo vệ nguồn tài nguyên nước quý giá và đảm bảo sinh kế bền vững cho người dân, góp phần xây dựng một cộng đồng vững mạnh trước thiên tai.
